خدا، تأثرناپذیری و رنج: نقد و بررسی آموزۀ تأثرناپذیری الوهی

در نوشتار حاضر، به این پرسش می‌پردازیم که «آیا ممکن است خداوند از رنج و درد موجودات، بخصوص انسان، به‌واسطۀ شرور در عالم اندوهگین نشود؟». به‌نظر می‌رسد پاسخ مثبت به این پرسش مستلزم ناسازگاری میان کمال اخلاقی و علم مطلق خداوند با تأثرناپذیری او باشد، زیرا علم در این‌گونه موارد یعنی فهم حالت‌های افراد که در اینجا همان رنج کشیدن بشر از شرور است. بنابراین اگر خدا رنج نمی‏کشد، چگونه رنج بشر را درک می‏کند؟ از سوی دیگر کمال اخلاقی خدا مستلزم عشق او به مخلوقاتش است و عشق‏ورزی همدلی میان عاشق و معشوق را منجر می‏شود. پس چگونه می‏توان پذیرفت که معشوق، یعنی انسان، در رنج باشد، اما عاشق از این رنج، هیچ اندوهی به خود راه ندهد؟  اما قائلان به تأثرناپذیری خدا، اشکال‌هایی را بر فرض تأثرپذیری خدا ایراد کرده‏اند؛ از جمله اینکه تأثرپذیری خدا با دو مشکل مواجه می‌شود: اول با تغیرناپذیری در تناقض است و دوم از بهجت کامل خدا می‏کاهد. در پاسخ به ایرادِ استلزام میان تأثرپذیری و تغییرپذیری می‏توان از علم پیشین الهی مدد گرفت و در پاسخ به ایراد «رنج کشیدن و نقص در بهجت خدا» می‏توان تبیینی ارائه کرد که بر اساس آن متعلق بهجت الوهی «ذات خدا با تمام کمالات اوست» و اندوه حاصل از رنج دیگری به نقص در کمال ذاتی خدا و در نتیجه کاهش بهجت الوهی منجر نخواهد شد.